Ysraýyllaryň taryhynyň köp döwürlerine düşünmegi ýönekeýleşdirmek üçin wagt çyzgysynyň kömegi bilen ýüz tutarys. Ilki bilen, Isa al-Masih (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) peýda bolýança, Injiliň iň görnükli pygamberlerini ýerleşdireris .
Wagt görkezijisi Günbatar senenamasyny ulanýar we beýan edilen wakalar biziň eramyzdan öňki döwürlere degişlidir. Reňkli çyzyklaryň uzynlygy belli bir pygamberiň ömri bilen baglanyşdyrylýar. Ybraýym we Musa (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) ozal göz öňünde tutan möhüm alamatlarymyzy galdyrdylar. Dawud (ýa-da Sallallahu Aleýhi We Sellem) Zebura başlady we Iýerusalimden höküm süren nebereleriň ilkinji şasydy. Isa al-Masih (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) biziň üçin möhümdir, sebäbi oňa Injilde merkezi orun berilýär.
Ýaşyl reňkli ysraýyllylaryň Müsür faraonynyň gulçulyk döwrüni görkezýär.
Bu döwür Ybraýymyň (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) agtygy Yusup öz halkyny Müsüre alyp baranda başlandy we ykbalyň islegi boýunça gulçulyga öwrüldi. Musa (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) ysraýyllylary Müsüriň dolandyryşyndan çykardy we Pesah belgisini galdyrdy.
Musanyň (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) gelmegi bilen, wagt çyzgysynda sary reňkde görkezilen Ysraýyllaryň taryhynda täze döwür başlandy.
Ysraýylda (ýa-da Palestinda) ýaşadylar. Musa (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) ömrüniň ahyrynda ysraýyllylara bereket we nälet yglan etdi – meýilnamada ýaşyl-sary reňklere geçiş. Şeýlelik bilen birnäçe asyrlap Ysraýyllar 1-nji belgide Ybraýyma wada berlen ýerde ýaşadylar. Şol bir wagtyň özünde Iýerusalimde ne patyşa, ne-de paýtagt bardy – şol döwürde şäher başga bir halka degişlidi.
Dawudyň gelmegi bilen takmynan 1000-nji ýyl.b. e.öň Ysraýyllaryň ýagdaýy üýtgedi.
Dawud (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) Iýerusalimi basyp aldy we şa köşgi gurup, ony paýtagt etdi. Dawud Şamuwel (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) tarapyndan patyşalyga seçip alyndy. Uly paýhasy bilen meşhur bolan Dawudyň ogly Süleýman mirasdüşer boldy. Süleýman Iýerusalimde Reb üçin ajaýyp köşk gurdy. Dawud patyşanyň nesilleri 400 ýyl höküm sürüpdirler; bu döwür grafikde (miladydan öňki 1000-600-nji ýyllar) gök reňk bilen bellendi. Ysraýyl halky üçin abadançylyk döwri boldy – wada berlen bereketler olaryň gözüniň alnynda ýerine ýetirildi. Ysraýyllar güýçli halkdy, ösen jemgyýet we medeniýet, öz ybadathanasydy; Bu döwürde Dawudyň başlan Zebur kitabynda ýazylan köp pygamberlere Hudaydan gelen habarlar aýan boldy .
Köp pygamberleriň peýda bolmagynyň sebäbi, ysraýyllylaryň günälere has köp girmegi, butparazlyk etmegi we on tabşyrygy ýerine ýetirmezligi boldy. Şonuň üçin Huday olara Musanyň näletleriniň ýerine ýetirilmeginiň uzak däldigini duýdurmak we ýatlatmak üçin pygamberleri iberdi. Emma ysraýyllar pygamberleriň sözlerine gulak asmadylar.
Ahyrynda takmynan 600-nji ýyl. e. Gargyşlar hasyl bolup başlady. Wawilonyň kuwwatly şasy Nebukadnesar, Musanyň näletleriniň birinde öňünden aýdyşy ýaly geldi:
Reb uzak ýerden, ýeriň aňrujundan size garşy bir halky iberer… gojany hormatlamaýan we ýaşlygy gaýgyrmajak paýhasly halk… we ähli ýaşaýyş jaýlaryňyzda, ähli ýurduňyzda size sütem eder. (Kanun taglymaty 28: 49-52)
Nebukadnesar Iýerusalimi basyp aldy, ýakdy we Süleýmanyň ybadathanasyny ýykdy. Şondan soň Ysraýyllary Wawilon imperiýasynyň dürli ýerlerine iberip, diňe garyplaryň galmagyna rugsat berdi. Bu, Musanyň çaklamalaryny ýerine ýetirdi:
… we eýe boljak ýeriňizden kowularsyňyz. Reb [Hudaýyňyz] sizi ýeriň ujundan tä ahyryna çenli ähli halklaryň arasynda dargadar. (Kanun taglymaty 28: 63-64)
Şeýlelik bilen, 70 ýyllap gyzyl reňk bilen bellenen bu döwür Ysraýyllara wada berlen ýurduň daşynda sürgünde ýaşadylar.
Soňra Parslar padyşagy Kir Wawilony basyp aldy we ýer ýüzünde iň güýçli hökümdar boldy. Ysraýyllara öz topraklaryna dolanmaga rugsat berýän karar berdi.
Şeýle-de bolsa, Ysraýylyň territoriýasy garaşsyz döwlet bolmagyny bes etdi we Pars imperiýasynyň çäginde bir welaýata öwrüldi. Bu döwür 200 ýyl dowam etdi. Wagt çyzgysynda gülgüne reňk bilen bellendi. Bu döwürde Iýerusalim ybadathanasy (ikinji ybadathana diýlip atlandyrylýar) gaýtadan guruldy; Köne Äht soňky pygamberleri habarlaryny wagyz etdiler.
Soň bolsaAleksandr Makedonskiý Pars imperiýasyny basyp alyp, Ysraýyllary geljek 200 ýylda Ellin imperiýasynyň welaýatyna öwrüpdir. Bu döwür gök reňk bilen bellendi.
Soňra rimliler Gresiýa imperiýasyny ýeňip, agalyk ediji dünýä döwletine öwrüldi. Ysraýyllar ýene imperiýa welaýatyna öwrüldi; bu döwür açyk sary reňk bilen bellendi. Şol wagt Isa al-Masih Ysraýylda ýaşady. Bu, Injilde rim hökümdarlarynyň we rim esgerleriniň agzalmagyny düşündirýär – rimliler Isa al-Masihiň döwründe Ysraýyl topragynda ýewreýleri dolandyrýardy .
Dawudyň nesilleriniň patyşalarynyň döwründe bolşy ýaly garaşsyzlyk gazanyp bilmediler. Olary beýleki imperiýalar dolandyrýardy. Ýewreýler muňa garşy çykdylar we Isa al-Masih ölenden soň Rimiň sütemine garşy çykdylar. Garaşsyzlyk üçin söweş başlandy, şonda ýewreý halky ýeňildi. Rimliler Iýerusalimi ýykdylar, ikinji ybadathanany ýakdylar we Rim imperiýasynyň hemme ýerinde ýewreýleri gul edip ýerleşdirdiler. Rimiň ululygy sebäpli,ýewreýler dünýäniň çar künjegine ýaýradylar.
Ýewreý halky takmynan 2000 ýyl ýaşady: dargady, daşary ýurtlara ýaýrady we hiç haçan ol ýerde kabul edilmedi. Musanyň näletleri şol döwürdäki durmuşlarynyň takyk beýanyny öz içine alýar:
Ýöne bu halklaryň arasynda-da dynç almarsyňyz, aýagyňyz üçin dynç aljak ýer bolmaz we Reb size titreýän ýürek, gözleri ereýän we ysgynsyz ruh berer (Kanun taglymaty 28:65)
Musanyň sözleri hasyl boldumy? Şübhesiz, iň ownuk jikme-jikliklerde. Bu näletler beýleki halklary geň galdyrmak üçin ýewreýlere düşdi:
Ahli halklar şeýle diýerler: Reb näme üçin beýle etdi? Onuň gazaby nähili uly gahary!
… sebäbi, ata-babalary Rebbiň Hudaýy bilen eden ähtini terk etdiler… Reb olary öz ýurtlaryndan kowdy… we başga bir ýurda taşlady… (Kanun taglymaty 29: 24-25)
Biziň üçin möhüm alamat, pygamberleriň iman baradaky sözlerini kabul etmekdir, sebäbi olarda biziň her birimiz üçin aýrylyşýan sözler bar.
Biziň göz öňünde tutan taryhy döwrümiz bary-ýogy 2000 ýyl ozal. Bu ýerde Musanyň bereketleri we näletleri şu gün nähili amala aşýandygyny görüp bilersiňiz.