Injil ýa-da al Kitab, köplenç asyl dillerinde (ýewreý we grek) okalmaýar. Şol dillerde ýoklugy sebäpli däl. Elýeterli we alymlar Injili asyl görnüşinde okamak üçin uniwersitetde ýewreý we grek dillerini öwrenýärler. Geljekki teologlar Injili şeýle öwrenýärler. Emma iman edenleriň köpüsinde ýewreý we grek dilleri ýok, şonuň üçin ene diline terjime edilen Injili okaýarlar. Netijede, Injiliň asyl teksti ýitdi we başga dillere terjimeler onuň manysyny ýoýdy diýen pikire getirýän asyl nusgadaky Injili asla görmeýäris. Ýöne şeýle netijä gelmezden ozal, al-Kitaby ýa-da Injili terjime etmek prosesi barada has giňişleýin öwrenmäge synanyşalyň. Bu makalada serederis.
Terjime we transliterasiýa
Ilki bilen, esasy terjime usullarynyň biri bilen tanyşalyň. Terjimeler käwagt bir sözi manysy bilen däl-de, sesi bilen, esasanam atlara ýa-da atlara degişlilikde başga dile terjime edýärler. Bu usula transliterasiýa diýilýär. Aşakdaky diagramma terjime bilen bahanyň we transliterasiýanyň arasyndaky tapawudy görkezýär. “Hudaý” sözüni arap dilinden rus diline terjime etmegiň iki usuly bar. Birinjisi bize “Hudaý”, ikinjisi – “Allah” sözüni berýän manyda.
Soňky ýyllarda arap we rus dilleriniň arasyndaky gatnaşyklar artdy we “Allah” adalgasy rus dilinde Hudaýy bellemek üçin berk ornaşdy. Atlary we titulary geçirende terjime ýa-da transliterasiýa etmek üçin ýekeje düzgün ýok. Terjimeçini saýlamak, täze terminiň maksatly dilde näderejede kabul ediljekdigine esaslanýar.
Septuagint
Injiliň ilkinji terjimesi biziň eýýamyzdan öň 250-nji ýylda edilipdi. Biziň eýýamyzdan öň, Köne ähtde (=Töwrat we Zebur) ýewreý dilinden grek diline terjime edilende. Bu terjime Septuagint (ýa-da LXX) diýilýär we umuman kabul edilýär. Täze ähtde soňra grek dilinde ýazylandygy sebäpli, awtorlary tarapyndan sitata berlen grek Septuagintasydy.
Septuagintada terjime we transliterasiýa
Aşakdaky meýdançalar terjime işiniň häzirki zaman Injil tekstlerinde nähili görkezilýändigini görkezýär:
Köne ähtde ýewreý asyl nusgasy (Töwrat we Zebur) 1-nji kwadratda ýerleşdirildi; häzirki wagtda Masoretiki tekst we Öli deňiz aýlawlary hökmünde elýeterlidir. Septuagintanyň ýewreý-grek terjimesi bolany üçin, 1-nji we 2-nji kwadratlaryň arasyndaky ok hökmünde görkezilýär. Täze ähtde ilkibaşda grek dilinde ýazylypdy, şonuň üçin 2-nji kwadratda Köne we Täze äht bar.
Aşakdaky iki inedördül Injiliň häzirki zaman dillerine (biziň ýagdaýymyzda rus diline) terjimeleri bar. Şol bir wagtyň özünde Köne ähtde ýewreý dilinden (1 -> 3), Täze ähtde bolsa grek dilinden (2 -> 3) terjime edildi. Terjimeler, ozal ara alnyp maslahatlaşylyşy ýaly atlary we atlary görkezenlerinde many we ses (terjime) arkaly saýlap bilerler. Muny terjime we transliterasiýa edilen ýaşyl oklar görkezýär; terjimeçiler bu iki usulyň ikisini-de ulanyp bilerler.
Injiliň bozulmagy baradaky Septuagint şaýatlary
Septuagint biziň eýýamyzdan öň 250-nji ýylda ýewreý dilinden terjime edilendigi sebäpli, şol döwrüň terjimeçileriniň golýazmalarynyň haýsy tekstiniň bardygyny (grek dilinden ýewreý diline terjime edip) bilip bileris. Iki tekst birmeňzeş bolansoň, bu miladydan öňki 250-nji ýyldan bäri Köne ähtiň üýtgemän galandygyny görkezýär. Septuagint birnäçe asyrlap Orta Gündogarda we Ortaýer deňzinde ýewreýler, hristianlar we hatda butparazlar tarapyndan okaldy şu güne çenli Orta Gündogarda giňden ulanylýar. Kimdir biri (ýewreýler, hristianlar, kimdir biri) Köne ähtiň tekstine üýtgetmeler girizip, ony ýoýsa, Septuagintanyň asyl ýewreý dilinden tapawutlanar. Emma iki tekst aslynda birmeňzeş.
Şonuň ýaly-da, mysal üçin Aleksandriýada ýa-da Müsürde kimdir biri Septuagint golýazmalaryny özbaşdak ýazan bolsa, Aleksandriýadaky golýazmalaryň nusgalary Orta Gündogarda we Ortaýer deňzinde tapawutly bolardy. Ýöne olar ýene-de birmeňzeş. Şeýlelikde, getirilen subutnamalar Köne ähtiň tekstiniň hiç haçan bozulmandygyny biragyzdan tassyklaýar.
Septuagint we häzirki zaman terjimeleri
Septuagint, Köne ähtiň häzirki zaman dillerine terjimelerinde-de agzalýar. Professional terjimeçiler şu güne çenli, Septuagintanyň tekstini Köne ähtiň bulaşyk parçalaryny düşündirmek üçin ulanýarlar. Grek diline terjime etmek has aňsat, şonuň üçin terjimeçiler ýewreý dilinden çylşyrymly we düşnüksiz parçalary terjime edenlerinde, 2250 ýyl ozal terjimeçileriň bu parçalary grek dilinde nähili düşündirendiklerini deňeşdirmek üçin Septuaginte ýüz tutýarlar.
‘Mesih’, ‘Mesih’ we ‘ Masih ‘ adalgalarynyň nireden gelip çykýandygyna we Isa (Isa -SallaLlahu Aleýhi We Sellem) sözleriniň nireden gelip çykýandygyna düşünmäge kömek eder. Muňa düşünmän Injil kitabynyň esasy habaryna düşünmek kyn bolar. Indiki makalada Isanyň ähli atlaryna serediň.