Kuraýşlar bir wagtlar Mekgäni we Käbäni dolandyrýan gadymy arap taýpasydyr. Muhammet pygamber oňa degişlidi. “Kuraýş” süresinde (106-njy süre -“Kuraýş” süresi) Kuraýşlar üçin amatly tabşyryklar hakda aýdylýar.
Kuraýşlaryň agzybirligi, gyş we tomus syýahatlarynda olaryň agzybirligi üçin.
Kuraýş süresi 106: 1-2
“Ýunus” süresi (10-njy aýat “Ýunus”) Muhammet pygamberiň Alladan bir söz bilen Kuraýşa nädip gelendigini aýdýar.
Adamlar, özlerinden bir adamy adamlara duýduryş bermek we ýagşy işleri üçin sylag aljakdygy baradaky habara ynanýanlara begenmek üçin ylham berendigimize geň galýarlarmy? Imansyzlar: “Elbetde, bu jadygöýdir” diýdiler.
Ýunus süresi 10: 2
Kamar süresi (54-nji aýat -“Aý”) Gurhany Gudratygüýçliniň sözüni ret etmek bilen özleriniň ýeňiljekdiklerini duýdurýar…
Siziň kapyrlaryňyz olardan gowumy? Ora-da ýazgylarda agzalan dogruçyllyk barmy? Ora-da “Biz ýeňiji topar”-diýýärler. Bu topar ýeňiler we yza gaýdyp gelerler! Sagat olar üçin bellenen wagtdyr we bu sagat iň kyn, iň ajy.
Kamar süresi 54: 43-46
Şeýle hem sürede pygamberleriň wagyz bilen gelenler tarapyndan köplenç ret edilýändigi aýdylýar (edil Kuraýşlar Muhammet alaýhyssalamyň habaryny ret edişi ýaly). Emma bir kadadan çykma bardy -Ýunus pygamber (Sallallahu Aleýhi we Sellem).
Ýunusyň halkyndan başga ýaşaýjylary jezany görenlerinden soň iman eden we iman olara kömek eden obalar barmydy? Iman edenlerinde, olary dünýä durmuşynda utandyryjy azaplardan halas etdik we belli bir wagta çenli dünýä önümlerinden lezzet almaga rugsat berdik.
Ýusunus süresi 10:98
Ýunus pygamber butparaz halka wagyz bilen iberildi we wagyzlaryndan toba etdiler. Pygamberiň özi barada aýdylanda bolsa, ilki bilen Rebbiň buýrugyna garşy çykdy we uly balyk ýuwutýança ondan gaçmaga synanyşdy. “Al-Kalam” süresinde (68-nji süre – “ýazuw hasasy”) Ýunus pygamberiň balygyň garnyndaky boýun egmezliginden toba edip, pygamberlik adyna gaýtadan dikeldilendigi aýdylýar.
Gaýgysyny saklap, gaty ses bilen doga eden balykdaky (Ýunus) ýaly bolmaň. Rebbiň rehimi oňa ýetmedik bolsa, utanyp, açyk ýurda kowulardy. Emma Rebbi ony saýlady we dogruçyllaryň birine öwürdi.
Kalam süresi 68: 48-50
Muhammet pygamber ýaly Isa al-Masih hem öz halkyna (ýahudylara) geldi, ýöne olar ony kabul etmediler we jadygöýlikde aýypladylar. Soňra Isa pygamber olary Ýunus pygamberiň alamaty hökmünde getirdi. Bu alamat näme?
Isa al–Masihiň halky onuň abraýyny sorag astyna aldy
Bilşimiz ýaly Injil Isa pygamber (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) tarapyndan ýerine ýetirilen wagyzlar, gudratly bejeriş hekaýalary we alamatlar Injilde ýazylýar. Wagtal-wagtal diňleýjilerini (we biz) sözüni almaga çagyrýar. We bize “janly suw” sowgadyny wada berýär, günäkärlere rehim edýär we ölüleri gözleýär. Mundan başga-da, teşne bolanlaryň hemmesini Hudaýyň Patyşalygyna girmäge çagyrýar.
Ýahudylaryň dini ýolbaşçylary (ymamlaryň bir görnüşi) onuň taglymatlaryny kabul etmediler we ygtyýaryny sorag astyna aldylar. Kimiň ygtyýary bilen ýalňyşlygy bagyşlamagy wada berdi? Hudaýyň adyndan ähli adamlara Hudaýyň Patyşalygyna girip bilmekleri üçin gurban kesmäge hukugy barmydy? Dini ýolbaşçylar ondan bir nyşan talap etdiler. Ine, Injilde şeýle diýilýär:
Isa Ýunusyn alamaty hakda aýdýar;
38 Soňra kätipleriň we fariseýleriň käbiri: «Mugallym! senden bir alamat görmek isleýäris.
39 Emma Isa olara jogap berdi: «Erbet we zyna eden nesil alamat gözleýär. Oňa Ýunus pygamberiň alamatlaryndan başga alamat berilmez; 40 Çünki Ýunus üç gün üç gije kitiň garnynda bolşy ýaly, Ynsan Ogly hem üç gün üç gije ýeriň merkezinde bolar.
41 Ninewiler bu nesil bilen höküm çykarlar we ony ýazgararlar, sebäbi Ýunusyň wagyzlaryndan toba etdiler; Ine, bu ýerde Ýunusdan hem üstün Biri bar.
Mat. 12: 38-41
Taryhda Ýunus pygamber
Dini ýolbaşçylara jogap beren Isa al-Masih (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) Ýunus pygambere agzady. Wagt görkezijisinden görnüşi ýaly, Ýunus pygamber Isa al-Masihiň gelmeginden 800 ýyl öň ýaşapdy.
Yununus pygamber Gurhanda
Ýunus pygamber (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) pygamberlik ýazgylarynyň birine öwrülen kitap ýazdy. Gysgaça mazmuny Gurhanda şeýle beýan edilýär:
Ýunus hem habarçylaryň biri. Ol köp adamly gämä gaçdy. Beýlekiler bilen bije atdy we ýeňildi. Ol ýazgarylanda balyk tarapyndan ýuwudyldy. Eger Allany şöhratlandyrýanlardan biri bolmadyk bolsa, elbetde, direljek gününe çenli göwresinde galardy.
Safat 37: 139-144
Ýunusa Ninewä şäherine (Yragyň häzirki Mosulynyň golaýynda) toba çagyrmak tabşyryldy. Emma Alladan gaçmagy ýüregine düwdi we ony uly balyk ýuwdy. Ýusup Alynyň bu aýat bilen baglanyşykly ýazanlary:
Bizde söz şekili bar. Ýunus üçin kitiň garny jaýlanan ýer ýa-da gabyr ýalydy. Toba etmedik bolsa, ölüleriň hemmesi gabyrlaryndan direlýänçä, direlýänçä kitiň garnyndan çykmazdy.
Ýusup Alynyň Gurhanda 4125-nji sahypa
Şeýlelik bilen, Ýunusy kitiň garnyna salmak ölüm jezasynyň bir görnüşidir, adatça diňe ölüleriň direlmegi bilen aýrylýar.
Ýunus pygamber öz kitabynda
Ýunus kitaby pygamberiň kitiň garnynda galmagynyň jikme-jikliklerini aýdýar. Ine, näme diýilýär:
Reb ullakan kitiň Ýunusy ýuwutmagy buýurdy. Ýunus üç gün üç gije kitiň garnyndady. Ýunus kitiň garnyndan Hudaýy Rebbe doga etdi we şeýle diýdi: “Jebir çekenimde Rebbi çagyrdym, Ol meni eşitdi; dowzahyň garnyndan agladym, sen meniň sesimi eşitdiň. Sen meni çuňluga, deňziň jümmüşine batyrdyň, akymlar meni gurşady, ähli suwlaryň we tolkunlar meniň üstümden geçdi. Menem: Seniň gözleriňden kowuldym, ýöne mukaddes ybadathananyňy ýene görerin diýdim.
Suwlar meni kalbymy gujaklady, çukur meni ýapdy; Kelläm deňiz ösümliklerine örtüldi. Men daglaryň düýbüne indim, gulplary bilen ýer meni hemişelik gadagan etdi; Emma Sen, ýa Reb, Hudaýym, janymy dowzahdan çykararsyň. Içimde ruhdan düşensoň, Rebbi ýada saldym, dilegim Saňa, mukaddes ybadathananyňa geldi. Biderek we ýalan taňrylara çokunýanlar Merhemetini terk etdiler, men bolsa öwgi sesi bilen Saňa gurbanlyk bererin; wada beren zadymy ýerine ýetirerin: gutulyş Reb bilen! Reb kit bilen gürleşdi we ahunusy gury ýere taşlady.
Ýunus 2: 1-10
Ýunusyň alamaty näme?
Masih bilen bolup geçen adamyň abraýy sorag edilse, güýç-kuwwatyny, ýeňşini ýa-da üstünligini tassyklamak üçin haýsydyr bir alamat görkezmegi haýyş edilýär. Şeýle-de bolsa, Isa pygamber öz güýjüni esaslandyrmak üçin ahunus pygambere we kitiň garnynda, ýagny “ölümiň göwresinde”, “gabyrda” geçiren üç gününi göz öňünde tutdy. Üç günüň dowamynda Allanyň emrine boýun egmedik ahunus, «seniň gözüňden», ýagny Allanyň gözünden kowuldy. Bu nähili geň alamat! Ýunus ölümiň göwresinde üç gün geçirýär. Üç günläp Allanyň gözünden kesilen garaňkylykda galýar. Isa al-Masih näme üçin muny alamat hökmünde getirýär? Bu onuň güýjüniň ýokdugyny subut etmeýärmi?
Keseliň we ölümiň alamat hökmünde bu ýere ilkinji gezek getirilmegi däl. Işaýa pygamberiň geljek hyzmatkär hakda weliligi bar. Rebbiň hyzmatkäri “ýigreniler” we “halk tarapyndan ret ediler”-diýilýär. “Biz Hudaý tarapyndan ýenjildi”, “dirileriň ýurdundan çykarylar”, “tanymal adamlar bilen tabyt bilen belleneris” diýip pikir etdik. Has geň zat, “Hudaý ony urmakdan hoşaldy”. Bu Ýunusyň başdan geçirenlerine meňzeýär. Isa al-Masihiň hut şu meňzeşligi.
Ähli tapmacalaryň açary, Ýunusyň kitiň garnynda dogasynyň gutarmagydyr. Soňky sözlemi: “Halas bolmak Rebde”. Öň hem aýdyşymyz ýaly, ýokardaky çaklamalara görä Isa /Isa ady geljek şahanyň pygamberlik adydyr. Emma Isa/Isa adynyň manysy näme? Ýewreýçe “Reb halas edýär” diýmekdir . Ýunus pygamber dogasynda hemmämiziň halas bolmaga mätäçdigimizi we gutulyşyň Rebde bolandygyny aýtdy. Ýunusyň dogasynda hemmämiziň (halas bolmagyň) zerurlygy we bu gutulyşyň çeşmesiniň Allatagaladygy aýdylýar. Isa al-Masih (ýewreýçe esheşua) ady göçme manyda Ýunusyň kitiň garnynda yglan eden zadyny – Reb halas edýän Isa/Isanyň adyny aňladýar.
Dini ýolbaşçylar bilen geçirilen söhbetdeşligiň ahyrynda Isa al-Masih pygamber Ninewäniň (Ýunusyň iberilen şäheri) ýaşaýjylarynyň sözüne ynanýandyklaryny we toba edendiklerini, ýöne Isany diňlän dini ýolbaşçylaryň ynanmandygyny ýatlaýar. Halas bolmagyň zerurdygyny boýun almak islemeýärdiler. Ninewiler (toba edenler) ýa-da ýahudy ýolbaşçylary (toba etmedikler) kimdigimi soraga jogap bermeli. Näme diýýärsiň?
Masihiň hekaýasyny mundan beýläk öwrenenimizde, Ýunusyň alamatynyň nädip berjaý edilendigini we Isanyň ýerdäki syýahatynyň ahyrynda Rebbiň öz halkyny nädip halas etjekdigini göreris.