“At-Tauba” süresi (9-njy süre — “Toba”) köp jedele sebäp bolýar, sebäbi jihad hakda, ýagny söweş hakda. Bu aýatlar bize duşman bilen fiziki söweşmegi buýurýar — bu köp düşündirişleri düşündirýär. Aşakdaky aýatlar:
“Size aňsat ýa-da agyr bolsun, kampaniýa gidiň we emlägiňiz we janyňyz bilen Allanyň ýolunda söweşiň. Diňe bilýän bolsaňyz, siziň üçin has gowy bolar. Ýakyn girdeji we aňsat ýol garaşýan bolsalar, size eýererdiler. Ýöne bu aralyk olara uzyn ýalydy we olar Alladan ant içerler: “Başaryp bilsek, hökman seniň bilen giderdik”. Özlerini heläk edýärler, ýalançydygyny Alla bilýär” .
Tauba süresi, 9: 41-42
42-nji aýatda ýazgarylýan zat, urşa barýan ýol aňsat bolan bolsa, elbetde şol ýoldan giden bolardylar. Emma aralyk olara uzak ýaly görünýändigi sebäpli söweşden ýüz öwürdiler. Indiki aýatlarda geleňsizlige bahana berilýär. At-Tauba süresi:
Aýt: “Siz hakykatdanam iki nygmatdan başga zat alarys diýip garaşýarsyňyzmy? Şeýle hem, Allanyň sizi Özünden azap etmegine ýa-da ellerimiz bilen jezalandyrmagyna garaşýarys. Garaş, biz seniň bilen garaşarys” — diýdi
At-Tauba süresi, 9:52
Bu nesihat, göreşiň netijesiniň iki esse bolup biljekdigini aňladýar. Ölüm (şehitlik) ýa-da ýeňiş. Emma göreş şeýle bir gazaply bolsa, iki zat-da şehitlik we ýeňiş bolýar. Galyberse-de, Isa al-Mesih (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) Iýerusalime uzak ýola çykanda şeýle söweşe girdi. Ol ýere baranda, Zebur pygamberleri tarapyndan ýüzlerçe ýyl bäri yglan edilen pygamberlikleriň ýerine ýetirilişini bellemek üçin asmanda ýarym aý ýagtyldy.
Iýerusalime giriş
“Al-Isra” süresi (17-nji süre — “Gijeki geçiş”) Muhammet pygamberiň (Sallallahu Aleýhi we Sellem) gijeki syýahaty hakda, Mekgeden ýeke özi uçýan Burak aty bilen syýahat edýändigi bilen tanalýar.
“Mukaddes metjitden Al-Aqsa metjidine käbir alamatlarymyzy görkezmek üçin gije hyzmatkärini tabşyran beýikdir. Elbetde, eşidýär, görýär” .
Ysraýyl süresi 17:1
Isa al-Mesih (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) bir ýere geldi, ýöne maksady başgaçady. Oňa hiç hili alamat görkezilmedi — alamatlary görkezmek üçin özi peýda boldy. Gijäniň gündizinde däl-de, Burakda däl-de, eşege münüp, aç-açan geldi. Ganatly Burakdaky syýahat ýaly täsirli bolup bilmez, ýöne Isanyň şol gün Iýerusalime girip, taýhara münmegi halk üçin aýdyň alamatdy. Şonuň üçinem.
Isa al-Mesih (SaallaLlahu Aleýhi we Sellem) Lazary ölülerden direldende, halka öz wezipesini aýan etdi, indi bolsa Iýerusalime (Al-Kuds) ugrady. Iýerusalime nädip geljekdigi ýüzlerçe ýyl öň öňünden aýdylýar. Ine, Injiliň aýdanlary:
“Ertesi gün baýramçylyga gelen uly mähelle Isanyň Iýerusalime gelýänini eşitdi. Adamlar palma şahalaryny alyp, Ony garşylamaga çykdylar. Olar şeýle diýip gygyryşýardylar: “Hudaýa öwgüler bolsun! Rebbiň adyndan Gelýäne alkyş bolsun! Ysraýyl Patyşasyna alkyş bolsun! Edil Mukaddes Ýazgylarda: “Gorkma, eý, Sion gyzy! Ine, Patyşaň taýhara münüp gelýär” diýip ýazylyşy ýaly, Isa bir taýhar tapyp mündi. Şägirtleri şol wagt bu zatlara düşünmediler. Emma Isa şöhratlandyrylandan soňra bu sözleriň Ol hakynda ýazylandygy we özleriniň muny ýazylyşy ýaly edendikleri olaryň ýatlaryna düşdi. Isa Lazary mazardan çagyryp direlende, köp mähelle bu wakany gördi. Indi olar bu hakda hemmelere gürrün berýärdiler. Şonuň üçin Isanyň görkezen bu gudraty barada eşiden köp adamlar Ony garşylamaga çykdylar. Şeýlelikde, fariseýler biri-birine: “Görýäňizmi, elimizden hiç zat gelmeýär. Bütin dünýä Onuň yzyna eýerdi!” diýişýärdiler
Ýahýanyň Hoş Habary 12: 12-19
Isa al-Mesihiň Iýerusalime girmegi — Dawut patyşanyň pygamberligi
Dawutdan (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) başlap, gadymy Ysraýyl şalary her ýyl dabaraly ýörişiň başynda batyr at münüp Iýerusalime girýärdiler. Isa al-Mesih bu däbi Palm ýekşenbe güni eşekde münüp Iýerusalime girdi. Şol bir wagtyň özünde, ähli adamlar Isa üçin Zeburdan bir aýdym aýtdylar — bir wagtlar Dawut üçin aýdylýan aýdym:
Ýa Reb, ýalbarýarys, halas et bizi, Ýa Reb, ýalbarýarys, ber üstünligi. Reb adyndan gelýän bolsun alkyşly! Reb öýünden siziň üçin etjek doga-dilegi. Beýik Hudaýdyr, üstümize nur saçan Oldur. Gurbanlyk malyny alyň, ony gurbanlyk sypasyna danyň
Zeb 117: 25-27
Isanyň Lazary direldendigini bilip, patyşalary hormatlamak üçin ýazylan bu gadymy aýdymy aýtdylar. Onuň Iýerusalime gelip, “halas et” manysyny berýän “hosanna” yglan edendigine begendiler, Zebur 117: 25-de ýüzlerçe ýyl öň ulanylan şol sözi. Emma näme üçin halas edilmeli? Zakarýa pygamber bu hakda pygamberlik etdi.
Zakarýanyň pygamberliginde Iýerusalime ýeňişli giriş
Isa gadymy patyşalaryň keşbinde dabaraly ýörişi köpeltse-de, bu birneme başgaça edildi. Mesihiň adyny yglan eden Zakarýa (Sallallahu Aleýhi we Sellem) hem Mesihiň eşek bilen Iýerusalime geljekdigini görkezdi. Bu wagt tertibi Zakarýa pygamberiň we Palma ýekşenbesiniň wakalaryny görkezýän beýleki pygamberleriň ömrüni görkezýär.
Palma ýekşenbe güni Isanyň ýeňiş bilen Iýerusalime girmegini çaklaýan pygamberler
Bu welilik Ýahýanyň Hoş Habarynyň bir böleginde getirilýär (gök reňkde görkezilýär). Zakarýa pygamberiň doly teksti:
“Şatlan, eý, Sion gyz, şatlan! Eý, Iýerusalim gyzy, belent owaz bilen gygyr! Ine, Patyşaň saňa tarap gelýär. Adyl hem ýeňijidir Ol! Ol bir eşege, eşegiň-de taýharyna münüp, pes göwünlilik bilen saňa gelýär. Efraýymyň söweş arabalaryny, Iýerusalimiň atlaryny ýok ederin, söweş ýaýlary omrulyp taşlanar. Ol halklara abadançlygy berkarar eder. Hökümdarlygy deňizden-deňze, derýadan ýeriň üçlaryna ýeter. Sizi bolsa gurbanlyk gany bilen baglaşan ähtim üçin, tussagdakylaryňyzy gurruk guýudan çykararyn
Zakarýa 9: 9-11
Zakarýanyň pikiriçe, bu patyşa beýlekilerden tapawutly bolar. Arabalar, söweş atlary we “ýaý ýaýy” bilen gelmez. Adatça islendik ýaragdan dynar we “halklara parahatçylyk yglan eder”. Duşmana garşy göreşmeli bolar. Oňa gazaply göreş garaşýar — beýik jihad.
Patyşanyň haýsy duşman bilen söweşýändigini görenimizde bu barada şübhe ýok. Patyşalar köplenç beýleki patyşalara, duşman goşunlaryna ýa-da öz halkynyň gozgalaňçylaryna garşy söweşýärler. Muňa garamazdan, Zakarýa pygamber eşekde peýda bolup, halklara parahatçylyk yglan etjek patyşanyň ýesirleri suw ýok çukurdan azat etjekdigini görkezýär (11-nji aýat). Gadymy Ysraýylda “Çukur” ýa-da “Çukur” — gabyr, ölüm diýilýär. Bu patyşa diktatorlaryň ýa-da korrumpirlenen syýasatçylaryň gullaryny däl-de, adam türmelerinde oturanlary däl-de, ölüm ýesirlerini azat eder.
Adamy ölümden halas etmek hakda aýdanymyzda, köplenç ölümiň has giç yza süýşürilendigini aňladýarys. Mysal üçin: gark bolan adamy halas edip ýa-da näsag adama derman berip bilersiňiz. Munuň ýaly “halas bolmak” diňe ölümi gijikdirer, ýöne ondan halas bolmaz. Adam henizem öler. Zakarýa adamlaryň ölümden halas bolmagy hakda däl-de, eýsem “ölüm ýesirleriniň”, ýagny, eýýäm ölenleriň halas bolmagy hakda welilik edýär. Zakarýanyň pygamberligine görä, eşege gelen patyşa tussaglary boşatmak üçin ölüm bilen ýüzbe-ýüz duşuşar. Beýik urşy başlaýar, uly edermenlik. Bu hiç kimiň eşitmedik jihady. Käwagt teologlar “beýik jihad”, ýagny, içerki göreş bilen “kiçi jihad”, ýagny adamyň ahyret durmuşynda ýüze çykýan daşarky meselelerini tapawutlandyrýarlar. Patyşa dowzahyň düýbüne garşy göreşer we beýik edermenligini, jihadyny ýerine ýetirer.
Patyşa ölüme garşy jihadyny geçirmek üçin haýsy ýarag ulanar? Zakarýanyň pikiriçe, patyşa diňe “ähtiň gany” bilen geler. Ölümi öz gany bilen urar — bu onuň ýekeje ýaragy.
Iýerusalime taýhara münüp gelen Isa özüni Patyşa Mesih diýip yglan etdi.
Näme üçin Isa al–Mesih (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) aglady?
Isa al-Mesih Palm ýekşenbe güni Iýerusalime girende (bu waka “Iýerusalime dabaraly giriş” hem diýilýär), dini ýolbaşçylar oňa garşy çykyp başladylar. Lukanyň Hoş Habary Isa al-Mesihiň reaksiýasyny ýazýar.
Isa Iýerusalime golaýlanda, ony görüp aglady. Ol şeýle diýdi: “Wah, käşgä sen bu gün özüňe nämäniň parahatlyk getirjekdigini bilsediň! Emma bu entek seniň gözleriňden gizlin. Seniň başyňa şeýle bir günler geler: duşmanlaryň daş-töweregiňe garymlar gazyp, seni gabarlar, her ýandan gysyp-gowrarlar. Olar seni weýran edip, seniňiçindäki çagalary gyryp taşlarlar. Sende daş üstünde daş goýmazlar, sebäbi sen Hudaýyň saňa gelen pursadyny saýgarmadyn”
Lukanyň Hoş Habary 19: 41–44
Isa al-Mesih dini ýolbaşçylara “Hudaýyň saparynyň wagtyny bilmeýändiklerine” anyk jogap berdi. Ol näme diýjek boldy? Näme sypdyrdylar?
Pygamberler belli bir güne yşarat etdiler
Bu günden birnäçe asyr öň, Danyýel pygamber (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) Mesihiň Iýerusalimi täzeden gurmak barada karar çykarylandan 483 ýyl soň peýda boljakdygyny habar berdi. Hasaplamalarymyza görä, biziň eramyzyň 33-nji ýyllary hakda aýdýarys — Isa al-Mesih taýhara münüp Iýerusalime giren şol ýyl. Bu ýyl ýüzlerçe ýyl ozal çak edilipdi, muňa ynanar ýaly däl. Emma has täsin zat, Mesihiň gelmegini bir güne çenli takyklyk bilen hasaplap bolar! (Çeşme maglumatlary şu ýerde).
Danyýel pygamber, Mesihiň 483 ýyldan soň geljekdigini aýdýar. Danyýel ýyly 360 gün dowam etdi. Hasaplamalary edeliň:
483 ýyl * 360 ýylda 360 gün = 173880 gün
Bir ýylda 365.2422 gün bar bolan häzirki zaman senenamasyna görä, 476 ýyl we 25 goşmaça gün (173,880/365.24219879 = 476).
Iýerusalimi dikeltmek baradaky karar haçan başlandy? Bizde takyk maglumatlar bar:
“Artakserksiň patyşanyň ýigriminji ýylynda, Nisan aýynda …”
Neh. 2: 1
Nisan aýynyň haýsy güni (ýahudy senenamasy aýy) bolup geçendigi aýdylmaýar, ýöne, ähtimal, Nisan 1-nji güni hakda gürleşýäris, sebäbi täze ýyl onuň bilen başlandy we patyşa Nehemýa tarap öwrüldi. Nisanyň ilkinji güni hem Täze Aý bilen gabat geldi, sebäbi şol döwürdäki aýlar bilen hasaplanýardy (Yslam senenamasyndaky ýaly). Täze Aý adaty musulman görnüşinde hasaplandy — ýörite adamlar asmanda täze ýarym aýyň (hilal) peýda bolmagyna tomaşa etdiler. Döwrebap astronomiýanyň kömegi bilen b.e.öň 444-nji ýylda Nisan aýynyň 1-nji gününi bellän aýyň gorizontda haçan peýda bolandygyny anyklamak bolýar. Bu oragyň şol gün görünendigini ýa-da başda duýulmandygyny aýtmak has kyn we Nisan sanalmagy bir gün soň başlandy. Astronomiki hasaplamalara görä, Artakserksiň patyşanyň hökümdarlygynyň 20-nji ýyly bolan Nisanyň 1-nji aýyna gabat gelýän Aý ýarym aýy, häzirki senenama laýyklykda b.e.öň 444-nji ýylyň 4-nji martynda sagat 22:00 — da asmanda görünýär. Şol gün orak duýulmasa, 1-nji Nisan ertesi güni, b.e.öň 444-nji ýylyň 5-nji martynda ýykyldy. Pars korolynyň Iýerusalimi dikeltmek baradaky karary 444-nji ýylyň 4-nji ýa-da 5-nji martynda çykdy.
Şu ýyl Danyýeliň pygamberliginde görkezilen 476 ýyly goşsak, biziň eýýamyzyň 4-nji ýa-da 5-nji martyny alarys. (Nol ýyl ýok; häzirki senenama biziň eýýamyzdan öňki 1-nji ýyldan 1-nji ýyla çenli bökýär. Netije aşakdaky arifmetika: – 444 + 476 + 1= 33). Danyýeliň pygamberliginden galan 25 güni b.e. 33-nji ýylda 4-nji ýa-da 5-nji martyna goşmak bilen. B.e. 29-njy ýa-da 30-njy martyny alýarys. Aşakdaky wagt tertibine serediň. B.e. 33-nji ýylyň 29-njy marty. Bu şenbe — Palma ýekşenbe — Isanyň (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) Iýerusalime taýhara münüp, özüni Masih diýip yglan eden güni boldy. Muny bilýäris, sebäbi indiki anna güni Pesah baýramydy we Pesah hemişe Nisanyň 14-nji güni bellenilipdi. B.e. 33-nji on dördünji Nisan. 3-nji aprele gabat gelýär. Şonuň üçin “Palma Ýekşenbe” 29-njy martda — 3-nji aprel, anna gününden bäş gün öň düşýär.
Sebäbi Isa b.e. 33-nji ýylda 29 martda Iýerusalime girdi. Taýhara münüp, Zakarýanyň we Danyýeliň welilikleri bir günüň içinde ýerine ýetirildi. Aşakdaky wagt tertibine serediň.
Danyýeliň pikiriçe, Masih gelmezinden 173,880 gün geçmeli; Günler Nehemýanyň döwründe Iýerusalimi dikeltmek baradaky kararyň berlen gününden hasaplanýar we b.e. 33-nji ýylda martynda tamamlanýar. Isa ýekşenbe güni Iýerusalime girende.
Mesihiň gelmeginiň wagty barada aýdyň we aç-açan alamatlary görkezendigini görkezýär. Soňra, şol gün Isa al-Mesih başga bir pygamberligi — Musa pygamberiň (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) ýerine ýetirdi. Esasy jihadyna — soňky duşman “gämi”, ölüme sebäp bolan wakalar zynjyryny başlady. Bu indiki mowzugymyz bolar.
[1] Pygamberlerden “garym” ýa-da “dowzah” hakda birnäçe sitata:
15 Emma sen ölüler dünýäsine,
gabryň düýbüne inderilersiň (Işaýa 14:15).18 Ölüler dünýäsi Sana şükürler aýtmaz, ölüm Saňa öwgüler aýtmaz, Seniň wepalygyňa umyt baglap bilmezler gabra inýänler (Işaýa 38:18).
Çukura ýakynlaşýarlar we durmuşlary ölüm habarçylarydyr Iş 33:22
Seni gabra indererler; sen deňizleriň goýnunda wagşy ölüme duçar bolarsyň Ezekiýel 28: 8
Onuň gabyrlaryna ölüler dünýäsiniň iň düýbünden ýer berildi, goşuny gabrynyň töwerek-daşyny tutup dur (Ezekiýel 32:23
Ýa Reb, Sen meniň janymy ölüler dünýäsinden çykaryp aldyň; gabra inmezim ýaly, ýaşaýyş berdiň (.
Zebur 29: 4