Injilde Isa al-Masih (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) “Hudaýyň Ogly” adyndan gaýtalanýan jedelli söz ýok bolsa gerek. Şol sebäpli köpler Injiliň (Hoş Habaryň) bize ýoýulan görnüşde inendigine ynanýarlar. Injiliň tekstiniň zaýalanandygy ýa-da ýokdugy baradaky sorag şu ýerde – Gurhana esaslanýar. Şeýle hem, Sünnetden subutnamalarymyz bar ( şu ýere serediň ) we tekstiň tankydy derňewinden maglumatlar (şu ýere serediň ). Bu agyr argumentleriň jemi Injiliň asyl görnüşinde bize gelendigine ynanmaga esas berýär. Ýöne “Hudaýyň Ogly” adalgasy näme?
Yhlas süresinde (112-nji süre – Yhlas) süresinde beýan edilen Taňrynyň Birligi ideýasyna ters gelmeýärmi?
Aýt: “Ol Allatagala, Öz-özüne ýeterlikdir. Ol dünýä inmedi we dünýä inmedi, Oňa deň adam ýok.
(Al -Ihlas süresi)
112-nji süre Musa pygamberiň (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) aşakdaky sözlerinde Taňrynyň Agzybirligini tassyklaýan Töwrat tarapyndan hem gaýtalanýar:
Eşid, Ysraýyl: Hudaýymyz Reb, Reb birdir.(Kanun taglymaty 6: 4)
“Hudaýyň Ogly” adalgasyna nädip düşünmeli?
Bu termini diňe eşidip, manysyna düşünmeseňiz, nädogry netijä gelip bilersiňiz. Mysal üçin: Günbatarda köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde yzygiderli ulanylýan “jihad” sözi köpleri gorkuzýar. Adamlar bu adalganyň “bigünä adamlary öldürýän däli fanatik” ýa-da şuňa meňzeş bir zady aňladýandygyny pikir edýärler. Şeýle-de bolsa, bu adalga düşünmek üçin kynçylyk çekýän bolsaňyz, wagtyň geçmegi bilen onuň “göreş” ýa-da “tagalla” hökmünde terjime edilmelidigine düşünersiňiz. Ýöne dürli güýçlere, şol sanda günä we synaga garşy göreşip bilersiňiz. Bu hakda näçe adam bilýär?
“Hudaýyň Ogly” adalgasy barada şuňa meňzeş ýalňyş pikire düşmäň. Bu makalada bu termini, gelip çykyşyny üns bilen seljereris we manysyny we nädogry düşündiriljekdigini öwreneris. Makalanyň ahyryna çenli bu termin we Injil baradaky pozisiýamyz diňe faktlara esaslanar diýip umyt edýärin.
“Hudaýyň Ogly” adalgasynyň gelip çykyşy näme?
Injilde (Hoş Habarda) ilkinji gezek görünmeýär. Hoş Habar ýazyjylary tarapyndan oýlanyp tapylmandyr. Olar oýlap tapmadylar. Ol hristian däl. Muny anyk bilýäris, sebäbi ol ilkinji gezek Zeburda, Isa al-Masihiň (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) döwründen has öň, şägirtleri we umuman hristianlar peýda bolýar. B.e. öň 1000-nji ýyllarda Dawud pygamber (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) bilen tapýarys. Geliň bu parçany okalyň:
2 Dünýa patyşalary ýerlerinden turýarlar, şazadalar Rebbe we Onuň seçip saýlan ýerine garşy göreşýärler (= Mesih = Mesih) . 3 “Geliň, toparlaryny döweliň we zynjyrlaryny taşlalyň”. 4 Gökdäki biri güler, Reb olary masgara eder.
5 Soňra gahar-gazap bilen olara şeýle diýer we gahar-gazap bilen olary bulaşdyrar: 6 «Patyşamy mukaddes dagym Sionyň üstüne ýagladym; 7 Karary yglan ederin: Reb maňa: Sen meniň Oglum; Men indi seni dogurdym. 8 Menden soraň, men size milletleriňizi miras üçin, ýeriň ujuny bolsa size bererin. 9 Olary demir taýak bilen urarsyň; küýzegär gapy ýaly eziň”.
10 Şeýlelik bilen düşüniň, patyşalar; öwren, ýeriň kazylary! 11 Gorky bilen Rebbe gulluk ediň we titräp begeniň. 12 Ogluna hormat goýuň, ýogsa gaharlanmaz we ýoluňyzda heläk bolmaz, çünki gazaby ýakyn wagtda ýakylar. Oňa bil baglaýanlaryň hemmesi bagtlydyr. (Zebur 2)
Bu ýerde Reb bilen Onuň seçip saýlananlarynyň arasyndaky söhbetdeşligi okaýarys. 7-nji aýatda Reb Hudaý seçip alnan adama: “Sen meniň Oglum; Men indi seni dogurdym”-diýdi. 12-nji aýatda-da “Ogluna hormat goý”-diýen nesihat gelýär. Bu ýerde Hudaý seçip alnan adamy öz dodaklary bilen “Oglum” diýip atlandyrýar – şonuň üçin “Hudaýyň Ogly” adalgasynyň gelip çykyşy. Kime “Ogul” ady berilýär? seçip alnan adama. Başga sözler bilen aýdylanda, “Ogul” ady mezmuryň hemme ýerinde “Maýlanan” sözüniň sinonimi hökmünde ulanylýar. Şeýlelik bilen, seçip alnan = Mesih = Masih = Mesih. Şol Zeburda “Mesih” ady ilkinji gezek peýda bolýar. Başga sözler bilen aýdylanda, “Taňrynyň Ogly” ady ilkinji gezek “Masih” (Mesih) adalgasynyň peýda bolan bölüminde, ýagny Isa al-Masihin pygamberiň gelmeginden 1000 ýyl öň ýazylan ylhamlanan Zeburda aýdylýar. Masih (SallaLlahu Aleýhi We Sellem).
Haça çüýlenmezden ozal sudda Isa al-Masihiň nämäni aýyplandygyna has gowy düşünmäge kömek eder. Ýewreý ýolbaşçylary sorag edişlerini şeýle alyp bardylar.
Isanyň atlary: “Hudaýyň Ogly” adynyň logiki alternatiwalary
Gün gelende, halkyň ýaşululary, baş ruhanylar we kanunçylar ýygnanyp, Ony Sinedrionyna getirdiler we: «Sen Mesihmi? bize aýdyň. Olara: «Saňa aýtsam, ynanmarsyň; ýöne senden sorasam, sen maňa jogap bermersiň we meni goýbermersiň; mundan beýläk Ynsan Ogly Hudaýyň güýjüniň sagynda oturar. Olaryň hemmesi: “Sen Hudaýyň Oglymy?” Olara jogap berdi: sen diýýärsiň, ýöne olar aýtdylar: bize başga näme subutnama gerek? Çünki biz onuň agzyndan eşitdik.( Luka 22: 66-71)
Ýolbaşçylaryň ilkinji soragy Isanyň özüni Mesih diýip atlandyrýandygy (67-nji aýat). Bir adamdan “Sen Xmy?” Diýip sorasam, X-nyň kimdigini eýýäm bilýärin. Diňe X bilen gürleşýän adamyň arasynda baglanyşyk barmy ýa-da ýokdugyny anyklamak isleýärin. Edil şonuň ýaly-da, ýewreý ýolbaşçylary Isadan: “Sen Mesihmi?” Diýip soranlarynda, Mesihiň kimdigi barada eýýäm anyk düşünje alýardylar. Sorag diňe “Mesih” (Masih) ady bilen Isa atly adamyň arasynda baglanyşyk gurmak üçin soralýar. Biraz soňrak: “Sen Hudaýyň Oglymy?” Diýen soragy gaýtalasa, “Mesih” we “Hudaýyň Ogly” atlarynyň arasynda deň bellik goýýarlar. Olar üçin bu çalyşýan sözler. Bu iki at bir teňňäniň iki tarapy.
Ýewreýl ýolbaşçylary “Mesih” we “Hudaýyň Ogly” atlary deňdir diýen pikiri nireden aldylar? Isadan müňlerçe ýyl ozal Hudaýyň ylhamy bilen ýazylan ikinji Zeburdan. Mundan logiki taýdan yzarlandy we Isa şol bir wagtyň özünde Mesih bolmasa, Hudaýyň Ogly bolup bilmez. Ýewreý ýolbaşçylarynyň ýokarda belläp geçişimiz ýaly hut şu pozisiýasyna eýerdiler.
Mundan başga-da, Isa hem Mesih, hem Hudaýyň Ogly bolup biler. Bu Isanyň iň ýakyn şägirtlerinden biri bolan Petoryn (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) sözlerinden hem aýdyň görünýär. Geliň, Hoş Habary okalyň:
Filippin Sezaryýa ýurtlaryna baryp, şägirtlerinden sorady: Adamlar Meni Ynsan Ogly kim hasaplaýarlar? Diýdiler: käbiri Çokundyryjy Ýahýa, käbirleri Ylýas üçin, käbirleri Ýermeýa ýa-da pygamberleriň biri üçin. Olara: «Men kim diýýärsiň? Simun Piter jogap berdi: Sen diri Hudaýyň Ogly Mesih. Soňra Isa oňa jogap berdi: “Ýunusyň ogly Simun, sen bagtlysyň, muny saňa aýan et we gan däl-de, Gökdäki Atam… (Matta 16: 13-17)
Petryň jogabynda “Mesih” we “Hudaýyň Ogly” atlaryny bulaşdyrmak tebigy zatdy, sebäbi iki at Zeburda ulanylýar. Isa bolsa Petryň Hudaý tarapyndan aýan edilendigini tassyklady. Isa Mesih bolany üçin, ol hem Hudaýyň Oglydyr.
Taňrynyň Ogly bolmazdan Mesih bolup bilmejekdigi düşnüklidir, sebäbi iki adalga hem birmeňzeş we bir zady aňladýar. Bu şekil tegelek diýmek ýaly bolar, ýöne beýle däl. Bir şekil inedördül bolup biler, bu ýagdaýda tegelek ýa-da tegelek däl. Emma şekil tegelek bolsa, hökman tegelek. “Tegeleklik” tegelegiň möhüm aýratynlygy. Bir şekiliň tegelekdigini, ýöne tegelek däldigini aýtmak terminologiki gapma-garşylyk ýa-da “tegelek” düşünjelerine düşünmezlikdir. “Mesih” we “Hudaýyň Ogly” adalgalary hakda-da aýdyp bolar. Isa-Mesih hem Hudaýyň Ogly (Petryň pikiriçe), ýa-da (ýewreý ýolbaşçylaryna görä) däl. Ýöne beýlekisi bolmazdan biri bolup bilmez.
“Hudaýyň Ogly” adalgasy näme?
Bu at näme many berýär? Täze ähtde Ýusup atly şägirt hakda ilkinji gezek aýdylanda degişli düşündiriş bar. Bu ilkinji şägirtleriň biridir (faraon bilen hyzmat eden Ýusup bilen garyşmaly däl). Ine, şu ýerde “ogly…” adalgasy ulanylýar. Tekstde:
Şeýlelik bilen, Resullar Barnabas lakamly Ýeşaýa, teselli beriji ogly, lepli, Kiprde doglan, öz ýeri bolan, ony satyp, pul getirip, resullaryň aýagyna goýdy. (Resullaryň Işleri 4: 36-37)
Özüňiz görşüňiz ýaly Barnabas ady “rahatlygyň ogly” diýmekdir. Fiziki kakasynyň “rahatlyk” bolandygyny, şonuň üçinem oňa “rahatlygyň ogly” diýilendigini aňladýarmy? Elbetde ýok. Rahatlyk abstrakt düşünje; kesgitlemek kyn, ýöne belli bir adamda şekillendirilendigini göreniňde göz öňüne getirmek aňsat. Ýusup atly adamyň durmuşyna we häsiýetine seredeniňde, adamlar oňa rahatlyk sowgadyny görüpdirler, hereketde şekillendirilipdir we nämedigine düşünipdirler. Bu Ýusupyň teselli beriji manysydyr. Durmuşynda rahatlygy özünde jemledi.
“Hiç kim Hudaýy görmedi”. (Ýahýa 1:18). Şonuň üçin Hudaýyň häsiýetine we tebigatyna düşünmek biziň üçin gaty kyn. Munuň üçin Hudaýyň käbir adamda şekillendirilendigini görmeli, sebäbi Hudaý-Ruhy görmek mümkin däl. Hoş Habarda Isa al-Masihiň durmuşy we şahsyýeti “Taňrynyň Sözi” we “Hudaýyň Ogly” atlary arkaly berilýär.
Söz ten boldy we merhemetden we hakykatdan doly biziň aramyzda ýaşady. Onuň şöhratyny, şöhratyny Atadan ýeke-täk doglan ýaly gördük. Onuň dolulygyna hemmämiz merhemet we merhemet aldyk, çünki kanun Musanyň üsti bilen berildi. Merhemet we hakykat Isa Mesih arkaly geldi. Hiç kim Hudaýy görmedi; Atanyň gursagynda bolan ýekeje Ogluny aýan etdi. (Ýahýa 1: 14,16-18)
Hudaýdan merhemeti we hakykaty nädip bilmeli? Hakyky adamyň durmuşynda ikisini-de görmeli Isa (SallaLlahu Aleýhi We Sellem). Şägirtler Isa seredip, merhemetiň we hakykatyň nämedigine düşündiler. Kanun we buýruklar beýle aýdyň mysal getirip bilmedi.
Ogul…Göni göni Hudaýdan geldi
Isa Taňry (SallaLlahu Aleýhi We Sellem) babatynda “Hudaýyň Ogly” adalgasynyň ulanylyşynyň başga bir mysalyna seredeliň. Lukanyň Hoş Habary Isanyň nesil şejeresini Adam atadan ýazýar (kakasy tarapyndan). Ahyrynda nesil şejeresi şeýle ýazylýar:
… Enosow, Setow, Adamow, Hudaý. (Luka 3:38)
Görşümiz ýaly, Adam bu ýerde “Hudaýyň Ogly” diýip atlandyrdy. Näme üçin? Sebäbi Adam atanyň ýerdäki kakasy ýokdy; Ol göni Hudaýdan geldi. Edil şonuň ýaly-da, Isanyň ýerdäki atasy ýokdy; Ol gyzdan dünýä indi . Ýahýanyň Hoş Habaryndan ýokardaky bölümiň aýdyşy ýaly Isa “Hudaýdan” geldi.
(Biriniň) Ogly; Gurhandan mysal
Injil ýaly manyda ulanylýar. Aşakdaky aýata seredeliň:
Näme sarp etmelidigini soraýarlar. Aýt: “Haýsy gowy paýlasaňyz, ene-atalara, ýakyn garyndaşlara, ýetimlere, garyplara, syýahatçylara gitmeli. Näme etseňem, Alla bilýär”. (Bakara süresi 2: 215)
Bu ýerde “gezelençler” (ýa-da syýahatçylar) terjime edilen söz göni manyda arap dilinde “ýoluň ogullary” diýmekdir (‘ibni ‘ sabil’, ابن السبيل). Näme üçin beýle terjime edilýär? Sebäbi terjimeçiler bu ýerde göçme manyda ogullar hakda däl-de, durmuşy ýol bilen ýakyn baglanyşykly adamlar hakda gürleşýändiklerine düşündiler. Bu diňe göçme manyda.
“Hudaýyň Ogly” adynyň ýalňyş düşündirişleri
Injilde “Hudaýyň ogullary” jümlesi edil şonuň ýaly ulanylýar. Töwratda, Zeburda ýa-da Injilde Hudaýyň bir aýal bilen jynsy gatnaşykda bolandygyny aňlatmaýar we bu jynsy gatnaşykdan göni manyda bir ogly bolýar. Bu garaýyş, taňrylaryň aýal alan gadymy grek köp hudaýlylygyna degişlidir. Injilde beýle zat ýok (Kitab). Hawa, bu mümkin däl, sebäbi Isanyň päk gyzdan doglandygy aýdylýar – başgaça aýdylanda, kakasynyň fiziki gatnaşygy bolmazdan.
Netijeler
ýerde aýdylyşy ýaly , takmynan b.e.öň 750-nji ýylda Işaýa pygamber geljekde Rebden bir alamatyň geljekdigini öňünden aýdypdy:
Şonuň üçin Rebbiň Özi size bir alamat berer: Ine, bir Merýem göwreli bolup, Ogul dogurar we adyna Imanuýel dakarlar. (Ýeşaýa 7:14)
Eger bir ogul päk gyzdan doglan bolsa, onda ol ýerdäki atanyň gatnaşmazlygynda dogulýar. Bu makalada baş perişde Jebraýylyň (Jabraýyl) Merýemiň oglunyň dünýä inişi hakda yglan edendigi barada söhbet etdik: “Gudratygüýçliniň güýji saňa (Merýem) kölege salar”. Bu düşünje, Hudaý bilen Merýemiň arasynda küfür (şirk) boljak erbet gatnaşyklaryň netijesi bolmaz. Bu ogluna “doglan keramatly” diýilýär. Ol bir görnüşi bolar, sebäbi adam gatnaşmazdan gönüden-göni Hudaýdan geler. Sözler adamyň dodaklaryndan gönüden-göni gelşi ýaly Hudaýdan geler. Bu manyda Mesihiň bir wagtyň özünde Hudaýyň Ogly we Hudaýyň Sözi bolmagydyr.