Näme üçin Al-Aqsa metjidiniň (Masjid El-Aqsa ýa-da Baýt al-Makdi ) we Gümmeziň
(Kubbat al-Sahra) Iýerusalimdäki ýerleşişi beýle möhüm? Bu ýerde köp ykbaly wakalar bolup geçdi, ýöne bu mukaddes dagda Isa al-Mesih pygamber bilen näme bolandygyny az adam bilýär.
Mesih (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) başyndan geçiren görgülerine has gowy düşünmek üçin geliň, onuň ýoluny Muhammet alaýhyssalamyň Mekgede başdan geçirenleri bilen deňeşdireliň. “Al-Fath” süresinde (48-nji süre —”oryeňiş”) Kabany goraýan Kuraýşlar hakda aýdylýar.
Olar iman etmedikler, sizi mukaddes metjide goýbermediler we gurban kesilýän haýwanlary öldürdiler, öldürilýän ýere barmaga rugsat bermediler. Mekgede sizi tanamaýan we nadanlyk bilen aýak basyp bilýän imanly erkekler we imanly aýallar bolmadyk bolsa, sizi kyn ýagdaýa düşürerdi (ýa-da olaryň öňünde masgara bolarsyňyz; ýa-da öň günä edersiňiz) Olarda şonda Alla size Mekgä çozmaga rugsat bererdi, ýöne muny islänlerine Öz razylygy üçin etmedi. Ýöne biri-birinden aýra düşen bolsalar, olaryň arasyndaky kapyrlary agyr azaplara sezewar ederdik
Fakh süresi 48:25
Kuraýşlar Pygambere (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) Mekgede ýerleşýän mukaddes metjide girmäge rugsat bermediler. Isa al-Mesihiň döwründe Iýerusalimiň ybadathanasynda, gurban berilýän ýerde şuňa meňzeş bir waka bolup geçdi. Dini ýolbaşçylar gurbanlyk haýwanlaryny satmagyň we satyn almagyň belli bir ulgamyny girizdiler we bularyň hemmesi ybadathanada bolup geçdi. Uzakdan gelen zyýaratçylar ol ýerde pul çalşypdyrlar. Bularyň hemmesi, elbetde, ybadat işini bozdy. Rememberadyňyzda bolsa, ybadathana Rebbiň şöhratyny dünýäniň ähli halklaryna aýan etmek we Hudaýy “gizlemezlik” üçin guruldy. Isa al-Mesih (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) kapyrlar bilen çaknyşmagyna sebäp bolan bu ýagdaýy düzetmek üçin geldi.
Bu “At-Tagabun” süresinde beýan edilýär (64-nji süre — “Özara aldaw”).
Pygamberimiz gadymy pygamberler tarapyndan öňünden aýdylan güni Iýerusalime giripdi. Özüni Mesih we butparazlar üçin yşyk hökmünde görkezdi. Ýahudylar senenamasyna görä, bu Nisanyň 9-njy ýekşenbesinde, Höwes hepdeliginiň 1-nji güni boldy. Töwratyň reseptine görä, ertesi güni, 10-njy Nisan özboluşly boldy. Bir gezek Musa pygamber (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) farowna Allanyň haýbat atýan onunjy jezasy barada duýduryş berdi:
Reb Müsür topragynda Musa we Haruna ýüzlenip: “Bu aý ilkinji aýlaryňyzyň başlangyjy bolsun! Ýylyň aýlarynyň arasynda bolar. Ysraýylyň ähli jemagatyna aýdyň, şu aýyň onunjy güni, hersi bir maşgala üçin bir guzy alsyn, maşgalalara görä bir guzy”
Ref. 12: 1-3
Nisan aýy ýahudy ýylynyň ilkinji aýydy. Musa pygamber bilen baglanyşykly wakalardan soň, ýahudy maşgalalaryna her ýyl 10-njy Nisanda Pesah baýramy üçin bir guzy saýlamak tabşyryldy we bu şol gün edilmelidi. Isa al-Mesih pygamberiň döwründe ýahudylar Ybraýym pygamberiň (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) bir gezek ogluny gurban beren ýerinde ýerleşýän Iýerusalim ybadathanasynda Pesah guzusyny özleri üçin saýladylar. Häzirki wagtda Al-Aqsa metjidi we gaýa mukaddesliginiň gümmezi bu ýerde ýokarlanýar. Ýahudylar maşgalasy şu gün Al-Aqsa metjidiniň duran ýerinde we Iýerusalim ybadathanasynyň Isa al-Mesihiň döwründe we belli bir güni özleri üçin Pesah guzusyny saýladylar. Ýahudylar ýyly (10-njy Nisan). Söwda we pul alyş-çalşygy başlanda bu mähelläniň nähili ses we tolgunyşyk döredendigini göz öňüne getirip bilersiňiz. Nisanyň onunjy ybadathanasy bazara meňzeýärdi. Injilde Isa al-Mesihiň şol gün eden işleri hakda bir hekaýa bar. “Ertesi gü”, Iýerusalime dabaraly girişiň ertesi, ýagny Nisanyň 10-njy güni, ýewreýleriň ybadathanada Pesah guzusyny saýlan güni diýmekdir.
“Isa Iýerusalime baryp, ybadathana girdi. Daş-töweregindäki ähli zatlary gözden geçirdi. Soňra gün gijigip barýandygy üçin, on iki şägirdi bilen bilelikde Beýtaniýa gitdi. Ertesi gün Beýtaniýadan çykanlarynda, Isa ajykdy. Uzagrakda gür ýaprakly bir injir agajyna gözi düşende, ondan injir tapmazmykam diýip, agaja tarap ýöredi. Onuň ýanyna gelende, ondan ýaprakdan başga hiç zat tapmady, sebäbi injir möwsümi däldi. Isa agaja: ”Goý, mundan beýläk senden hiç kim miwe iýmesin!” diýdi. Şägirtleri hem muny eşitdiler. Soňra olar Iýerusalime geldiler. Isa ybadathananyň howlusyna girip, ol ýerdäki satyjylary, alyjylary kowmaga başlady. Pul çalyşýanlaryň tekjelerini, kepderi satýanlaryň oturgyçlaryny dünderdi. Hiç kime ybadathananyň howlusyndan goş gatnatmaga rugsat etmedi. Isa olara öwretmek bilen: “Meniň öýüm ähli milletler üçin ybadat öyi diýlip atlandyrylar” diýip ýazylgy dälmi näme? Emma siz muny garakçylaryň sürenine öwrüpsiňiz” diýdi.
Mark 11: 11-17
Adam nukdaýnazaryndan Isa al-Mesih pygamber duşenbe güni (Mukaddes hepdäniň 2-nji güni), ýagny 10-njy Nisana ybadathana girdi we ähli alyjylary we satyjylary dargatdy. Ybadathanadaky söwda, esasanam beýleki halklar üçin doga etmäge päsgel berýärdi. Pygamber butparazlar üçin ýagtylyk bolansoň, alyjylary we satyjylary dargadyp, asman bilen ýer arasyndaky bu päsgelçiligi batyrgaýlyk bilen ýok etdi. Emma şol pursatda başga bir möhüm zat bolup geçdi, ýöne görünmeýän görnüşde. Yahýa pygamberiň (Sallallahu Aleýhi we Sellem) Isa al-Mesihi nädip çagyrandygyny ýadyňyzdamy? Oňa “Hudaýyň guzusy” diýip at berdi:
“Ertesi gün Ýahýa Isanyň özüne tarap gelýänini görüp: “Ine, dünýäniň günäsini öz üstüne alýan Hudaýyň Guzusy” diýýär
Ýahýanyň Hoş Habary 1:29
Pygamber Isa al-Mesih “Hudaýyň guzusy” dy. Ybraýymyň gurban beren kyssasynda Allanyň özi üçin gurban gördi we ogly Ybraýymy çalyşdy. Ol şahlary bilen gyrylan goçdy. Şonuň üçin Gurban baýramy bar. Ýahudylar ybadathanasy Allanyň bir wagtlar özi üçin gurbanlyk guzusyny gören ýerinde durdy — şu gün Al-Aqsa metjidiniň we gaýadaky gümmeziň mukaddes ýeridir. Isa al-Mesih 10-njy Nisanda ybadathana giren badyna, Allah ony gurban guzusy hökmünde saýlady. Isa ony saýlamagy üçin şol gün ybadathana girmeli boldy. Ol içeri girdi.
Isanyň tabşyrygy, Hudaýyň Guzusy
Näme üçin gurbanlyk guzusy hökmünde saýlandy? Jogap Işaýanyň taglymatynda. Isa: “Meniň öýüme ähli halklar üçin doga öýi diýler” — diýip, Işaýa pygamberiň (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) sözüni getirdi. Ine, pygamberligiň doly teksti (pygamberiň sözleri gyzyl reňkde):
“Rebbe hyzmat etmek we Rebbiň adyny söýmek, Onuň hyzmatkäri bolmak üçin Rebbe goşulan daşary ýurtlularyň ogullary, Sabat gününi masgara etmezlikden we ähtime berk ýapyşmakdan saklaýanlar, mukaddes dagyma getirerin. Olary doga öýümde begendiriň; ýakma gurbanlyklary we gurbanlyklary gurbanlyk sypamda kabul ediler, çünki meniň öýüm ähli halklar üçin doga öýi diýler” ().
Işaýa 56: 6-7
Işaýa pygamberiň (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) ömrüniň ýyllary, Zeburyň beýleki pygamberleri bilen deňeşdirilende.
Göz öňünde tutulýan mukaddes dag Moriýa dagy bolup, ol ýerde Ybraýym pygamber oglunyň ýerine bir goç gurban berdi. Bu Allanyň beren gurbanlygydy. “Namaz öýi” Isa al-Mesihiň 10-njy Nisanda giren ybadathanasydyr. Ýahudylaryň nukdaýnazaryndan bu baýram Ybraýymyň gurbanlygyny we Musa pygamberiň Pesah baýramyny birleşdirdi. Muňa garamazdan, diňe ýahudylar gurbanlyk berip, ybadathanada Pasha baýramyny belläp bilerdiler. Işaýa bir gün “ýakma gurbanlyklaryny we gurbanlyklaryny meniň gurbanlyk ýerimde kabul edip boljakdygyny” görjek “daşary ýurtlular” (ýahudy däller) hakda welilik edýär. Isa Işaýa pygambere salgylanyp, halas ediş işiniň ýahudy dällere-de degişlidigini mälim etdi. Emma muny soň düşündirer. Mundan başga-da, Allanyň halklary halas etmek baradaky meýilnamasyny ahyrsoňy size we maňa ak pata bermek üçin nädip durmuşa geçirýändigini göreris.
Mukaddes hepdäniň indiki günleri
Töwrat ýahudylara özleri üçin gurban guzusyny saýlamagy tabşyrýar:
“Goý, şu aýyň on dördünji gününe çenli ýanyňyzda saklasyn, soň Ysraýyl jemagatynyň ähli ýygnagy agşam öldürsin”
Ref. 12: 6
Isa al-Mesih pygamberiň duşenbe güni — 2-nji güni —Töwratdaky düzgünler bilen deňeşdirilende
Musa pygamberiň döwründe bellenilýän ilkinji Pesahdan soň, her ýyl ýahudylar 14-nji Nisan güni guzularyny gurban berdiler. Töwratyň buýrugy boýunça bolup geçen “guzyny saýlamak” sözlemini wagt tertibine goşalyň. Maştabyň düýbünde pygamberiň bu günki amallaryny — ybadathananyň arassalanmagyny we Isanyň Allanyň gurbanlyk guzusy hökmünde saýlanmagyny düzýäris.
Mesih pygamberiň duşenbe güni eden işleri — Töwratyň buýrugy boýunça
Isa al-Mesih (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) Iýerusalime girip, ybadathanany arassalamagynyň öz manysy bardy. Injil üçin:
“Muny eşiden ýolbaşçy ruhanylar bilen Töwrat mugallymlary Isany öldürmegiň küýüne düşsüler. Olar Isadan gorkýardylar, sebäbi tutuş halk Isanyň taglymatyna haýran galýardy”
Mark 11:18
Alyjylar we satyjylar ybadathanadan kowlandan soň, ýahudylar ýolbaşçylary Isany nädip öldürmelidigini bilip başladylar.
Pygambere işjeň garşylyk görkezip başladylar. Injiliň pikiriçe, ertesi …
“Olar ýene Iýerusalime geldiler. Isa ybadathananyň howlusynda gezmeläp ýörkä, ýolbaşçy ruhanylar, Töwrat mugallymlary we ýaşulular Onuň ýanyna gelip: “Sen bu zatlary haýsy ygtyýar bilen edýärsiň?” diýip soradylar
Mark 11: 27-28
“At-Tagabun” süresi, şol döwürdäki ähli pygamberleriň şeýle synaglara sezewar edilendigini ýatladýar.
“Geçmişe iman etmedikleriň we eden işleriniň erbet netijelerini dadyp görenler hakda hekaýalar size ýetmedimi? Olar agyryly azaplar üçin niýetlenendir. Munuň sebäbi habarçylaryň ýanyna aç-açan alamatlar bilen gelip: “Halk bizi göni ýola alyp bararmy?” diýdiler. Olar muňa ynanmadylar we ýüz öwürdiler. Allah olarsyz etdi, sebäbi Allah baý, öwgä mynasyp. Iman etmeýänler direlmejekdiklerine ynanýarlar. Aýt: “Tersine, Perwerdigärim bilen ant içersiň, hökman direlersiň we eden işleriňden hökman habar alarsyň. Bu Alla üçin aňsat”
“At-Taghabun” süresi: 64: 5-7
Isa al-Mesih (SallaLlahu Aleýhi we Sellem) iň agyr synaglardan geçip, kapyrlaryň pygamberlere tabyn bolýan görnüşi, Taghabun süresiniň ýatladyşy ýaly subut etmeli boldy. Bu pygamberiň adamlar tarapyndan däl-de, eýsem Alla tarapyndan iberilendigini görkezýän alamatlaryň iň arassa görnüşi bolar. “At-Tagabun” süresi, bu synagyň ölüleriň direlmeginden ybaratdygyny düşündirýär. Emma ilki bilen bu aýylganç hepdäniň beýleki wakalary bolmalydy.
Geljekde, dini ýolbaşçylaryň meýilnamalarynyň, pygamberiň amallarynyň we Töwratyň kararlarynyň 3-nji we 4-nji gün wakalarynda näderejede kesişjekdigini öwreneris.